Filmy zsrr, kgb

28 kwietnia 1986 roku w elektrowni jądrowej w Czarnobylu na Ukrainie, na terenie ówczesnego ZSRR, doszło do ogromnej eksplozji. Uwolniona podczas wybuchu chmura radioaktywna spowodowała skażenie promieniotwórcze na terenie Białorusi, Rosji, Ukrainy i rozprzestrzeniła się po całej Europie, w tym w Polsce, Skandynawii, Europie Środkowej i Zachodniej.

Rosyjski agent Nicolai Dalchimsky, zdobywa notes zawierający dane uwarunkowanych rosyjskich agentów, przebywających na terytorium USA od lat pięćdziesiątych. Wykorzystując zawarte w nich dane, wywołuje kolejne samobójcze zamachy. Chcąc zapowiedz dalszym atakom, Rosjanie wysyłają do stanów Majora Grigoria Borzoja, mającego powstrzymać terrorystę zanim o całej sprawie dowie się FBI.

Lata 80. Czasy zimnej wojny. Dwójka radzieckich szpiegów żyje pod przykrywką w USA, udając zwyczajne amerykańskie małżeństwo. Patriotyczne obowiązki muszą godzić z rodzicielstwem. Ich dzieci nie są świadome prawdziwej tożsamości swojego ojca i matki.

Jest rok 1946: Stalin ogłasza amnestię dla wszystkich emigrantów, którzy zdecydują się na powrót do Związku Radzieckiego. Utalentowany lekarz Aleksiej Gołowin (Oleg Menshikov, Spaleni słońcem) decyduje się na powrót. Towarzyszy mu francuska żona Marie (Sandrine Bonnaire, Pan Hire) i ich synek Sierioża. Już powitanie w Odessie budzi niepokój – jedynie Gołowinowie nie zostają aresztowani i wywiezieni do łagrów. On dostaje pracę w jednej z kijowskich fabryk, ona z rosnącym przerażeniem poznaje radziecką rzeczywistość – mieszkania-komunałki, donoszący na siebie wzajemnie sąsiedzi, zero prywatności. Jedynie młodziutki sąsiad Sasza (Sergei Bodrov Jr., Brat) podziela jej niepokój. Marie staje przed wyborem: albo opuścić wraz z Saszą znienawidzony kraj, pozostawiając męża i dziecko, albo zostać w Kijowie, czekając na coraz bardziej niepewną przyszłość.

W moskiewskim parku Gorkiego odnalezione zostają trzy okaleczone ciała. Sprawa potraktowana zostaje jako priorytetowa i przydzielona Arkady'emu Renko. Dysponując jedynie poszlakami Arkady odkrywa, kolejne elementy tej makabrycznej układanki, które wiodą go do pewnego Amerykanina. Na jego drodze stają jednak agenci KGB i skorumpowani przełożeni.

Francuz Pierre współpracuje z Rosjaninem Gregorievem (w tej roli słynny reżyser Emir Kusturica) zaangażowanym w ściśle tajną operację „Farewell”, która może doprowadzić do upadku Bloku Wschodniego. Obydwaj mężczyźni narażają swoje życie i poświęcają wszystko. Każdy dzień to dla nich walka o przetrwanie z potencjalnymi szpiegami. Ich żony i dzieci żyją w ciągłym strachu i terrorze, płacąc za walkę o wolność najwyższą cenę.

Barley Blair (Sean Connery) jest brytyjskim wydawcą i od lat miłośnikiem rosyjskiej literatury oraz tamtejszej społeczności. Przyjeżdża do Moskwy na coroczne targi książki i spotyka naukowca Sawieliewa. Człowiek ten od lat jest zainteresowany wcześniejszym rozbrojeniem państwa Rosyjskiego i przekazuje Blairowi tajne materiały dotyczące uzbrojenia ZSRR. Dokumentacja trafia w ręce brytyjskiego wywiadu i tym samym spokojne dotąd życie Barleya zostaje zamienione w aferę szpiegowską.

Ernst Blofeld, szef organizacji SPECTRE, pragnie śmierci Jamesa Bonda i zastawia przemyślną pułapkę, bo jest pewien, że w ten sposób przechytrzy agenta 007. Wykonanie zadania zleca Rosie Klebb, wysokiej rangą oficer KGB, która jest numerem trzy w jego organizacji. Klebb wysyła na misję swoją agentkę, Tatianę Romanową, która ma być przynętą. Zadanie Romanowej polega na przekonaniu MI6, że zakochała się w Jamesie Bondzie i jest gotowa uciec z nim oraz niezwykle cenną radziecką maszyną dekodującą wszelkie szyfry, jeśli tylko 007 zgodzi się spotkać z nią w Stambule. Romanowa nie wie, że maszyna została przejęta przez organizację SPECTRE, która chce doprowadzić do konfliktu w relacjach brytyjsko-rosyjskich, odsprzedać Rosjanom urządzenie za duże pieniądze i zwabić Bonda w śmiertelną pułapkę.

Pierwsza część monumentalnego dzieła Ilji Chrżanowskiego jest wprowadzeniem w skonstruowany z niebywałym rozmachem świat DAU. Wstrząsająca, transowa, chwytająca bohaterów i widzów w pułapki długich ujęć Natasza opowiada o samotnej kierowniczce kantyny w zamkniętym mieście-instytucie. Rzecz rozgrywa się w przeciągu kilku dni w 1952 roku, a Chrżanowski czyni nas świadkami dramatycznego uwikłania tytułowej bohaterki. Kamera (kręcono na taśmie 35 mm!) jest jak szpicel niespuszczający oka z Nataszy, kiedy ta wydaje obiady, flirtuje, prowadzi pijackie rozmowy, uprawia seks czy też pijana szarpie się z młodą pomocnicą. Nieświadoma, że jej banalne marzenia o miłości i drobne oszustwa w pracy stanowią pożywkę dla bezwzględnej totalitarnej władzy. DAU odsłania skrupulatnie jej mechanizmy. Na potrzeby filmu na terenie nieczynnego kompleksu wodnego w Charkowie zostało wybudowane miasto-instytut, w którym twórcy zamknęli na wiele miesięcy ochotników: naturszczyków i aktorów. Całość zaś rozrosła się w radykalny, kontrowersyjny eksperyment z pogranicza kina, sztuk wizualnych, psychodramy i nauk społecznych.

Czwarta część serii „Transformacja” skupia się na historii lat 70. i 80. ZSRR i zmiennego podejścia do chylącego się ku upadkowi imperium zachodnich przywódców.